Marianne de Koning is eigenaar van De Verbindingskamer in Rotterdam en een actieve partner binnen de City Deal Energieke Wijken. Sinds 2020 betrekt ze bewoners bij de verduurzaming van hun wijk Bospolder-Tussendijken, een van de eerste wijken in Nederland die aardgasvrij werd gemaakt. De aanpak van dit project is een aansprekend voorbeeld voor veel gemeenten. Welke lessen heeft De Koning voor de City Deal?

Verbazing, nieuwsgierige blikken, mondhoeken die voorzichtig omhooggaan. Negen van de tien keer zijn de reacties positief als Marianne de Koning bij een nieuwe bewoner aanbelt. Dat kan komen door haar aanstekelijke lach, de uitgestoken hand en misschien ook een beetje door de bos bloemen die ze mensen aanbiedt. In ieder geval levert het verbinding op, en dát is precies de bedoeling.
 

Voorzichtig vertrouwen
De Koning vertelt haar verhaal in Rotterdam waar ze haar Verbindingskamer leidt, een sociale onderneming die als schakel fungeert tussen bewoners en professionele instanties. Het team van De Verbindingskamer dat acht jaar na de oprichting inmiddels uit tien mensen bestaat, activeert bewoners om mee te denken over hun wijk. Voor de opdrachtgever brengt De Verbindingskamer in beeld wat er ‘achter de voordeur’ speelt, om vervolgens de juiste partijen te verbinden aan de bewoners en de juiste instanties met elkaar in contact te brengen. Haar werknemers gaan altijd in duo’s langs de voordeuren, en zijn zo veel mogelijk cultureel gemixt: “Het is wetenschappelijk bewezen dat iemand die tegenover jou staat, zich ook enigszins moet herkennen in jou. Pas dan kan er voorzichtig vertrouwen ontstaan.”

Dat vertrouwen is vaak ver weg in de wijken waar De Verbindingskamer werkt. Het zijn de zogenaamde kwetsbare wijken waar de gordijnen dicht zitten, rotzooi zich ophoopt in de straten en waar het woningcorporaties en energieleveranciers, overheids- en zorginstanties niet lukt om contact te krijgen met de bewoners. In die buurten is het vertrouwen in professionele instanties niet alleen laag, maar ook het vertrouwen in de buren en in zichzelf, vertelt De Koning. “Het slechte imago van zo’n buurt gaat vaak ook in de mensen zelf zitten. Bewoners voelen zich niets waard, voelen zich afgeschreven, schamen zich voor waar ze wonen, durven geen familie uit te nodigen. Het afval stapelt zich op en wordt slecht bijgehouden door bewoners, want, zo redeneren zij: ‘Het is toch al niets, dus waarom zou je je best ervoor doen.’”

Draagvlak
Dat was ook de situatie in de Rotterdamse wijk Bospolder-Tussendijken waar het team van de Verbindingskamer in 2020 begon met het begeleiden van de verduurzaming van de vijf Gijsingflats: door de lage huur wonen er veel mensen met een urgentie of een bepaalde zorgproblematiek. Veel mensen hebben een ‘rugzakje’. Door de verduurzaming gingen 370 huishoudens van het gas af en kregen ze een aansluiting op het warmtenet, inclusief inductiekookplaat en pannenset. Daarnaast werd er een nieuwe ventilatie geïnstalleerd, betere isolatie aangebracht en kregen mensen dubbele beglazing. De opdracht die De Koning kreeg: verbind de energietransitie ook aan de sociale opgaven en leefbaarheid in de wijk. 

Dat lukte aardig. De 78 adressen waarbij een vorm van problematiek werd gesignaleerd (van armoede en psychische problematiek tot verslaving en schulden) wist haar team te koppelen aan de juiste zorgverlener. Belangrijk was dat er niet alleen geluisterd werd naar de verhalen en frustraties van bewoners, maar dat er ook echt wat werd gedaan met de vragen en problemen waarmee mensen kwamen. “En niet over een half jaar, maar vandaag of morgen nog. En de zorgvraag blijven volgen totdat de zorg ook echt is opgestart.” Het helpt dat De Verbindingskamer een neutrale partij is: “We zijn onafhankelijk en hebben geen verleden in de wijk. Daardoor durven mensen hun frustratie ook beter kwijt. En die moet er toch eerst uit voordat je een gesprek kunt beginnen.”
 

Korte lijntjes
Heel belangrijk is dat bewoners ook elkaar leren kennen en weer vertrouwen in elkaar krijgen. Waar mogelijk betrekken De Koning en haar team actieve bewoners om hun buren te helpen met praktische zaken zoals een reparatie of het halen van boodschappen. “Dat creëert een gevoel van vertrouwen wat zich vertaalt naar draagvlak en verbinding. Zo kunnen de mensen in de wijk elkaar helpen en borg je bij bewoners wat je als team hebt opgebouwd.”

Bewoners die de drive hebben om de verandering aan te pakken, koppelt De Verbindingskamer aan professionals als wijkagenten en medewerkers van de gemeente of woningcorporaties. “Niet iedereen zit erop te wachten om een actieve rol te spelen, maar die bewoners zijn er wel. We hebben in de Gijsingsflats inmiddels een kernteam kunnen vormen van bewoners die een voortrekkersrol hebben. Zij kunnen hun buren ook ondersteunen in de energietransitie. Korte lijntjes en een duidelijk, vast aanspreekpunt zijn erg waardevol.” Inmiddels zit er ook een team van Eneco in de wijk, vertelt De Koning: “Iedereen kent Eneco nu van gezicht, omdat het een aantal vaste mensen zijn. Als er een storing is, of er is iets onduidelijk, dan kunnen bewoners bellen met een speciaal telefoonnummer, en mailen naar een speciaal e-mailadres dat daarvoor in het leven is geroepen. Er is direct contact.”
 

Maatwerk
Dat directe contact was er niet meteen, vertelt De Koning: “We hebben veel avonden georganiseerd waarin bewoners, de gemeente en Eneco met zijn allen in één ruimte zaten en met elkaar het gesprek voerden. Dat hielp: hoe meer contact tussen die twee werelden, hoe beter beide partijen elkaar ook gingen begrijpen.” Zo ontdekten professionals wat de bewoners nu echt bezighield: “Dat ging over totaal andere dingen dan ze dachten. Het gebruik van zo’n kookplaat bijvoorbeeld: mensen snapten die cijfers en de knopjes niet. Of het gedoe dat ontstaat in de buitenruimte rondom zo'n hele transitie: de ratten en muizen die tevoorschijn komen, de straten die opengaan, die vreemde bouwlieden die door hun flat heen liepen en de deuren lieten openstaan.”

De instanties wisten het vertrouwen weer terug te winnen door wat te doen met de klachten: “Bewoners kregen informatie over hun inductieplaat en bouwlieden hielden meer rekening met hun omgeving. Het gevoel dat er geluisterd wordt, dat is gewoon de basis. En dan kun je weer verder.” De Koning is onder de indruk van het maatwerk dat is geleverd: “Dat is echt ongelofelijk. Ik vind het heel tof om te zien hoe de professionals zo gezamenlijk proberen het belang van die bewoner voorop te stellen, en zo het leed een beetje verzachten.”

Nieuwe wind
Het verbinden van de sociale aanpak aan de fysieke opgave is volgens De Koning essentieel voor een geslaagde energietransitie: “Zonder die sociale aanpak kan de aannemer gewoon zijn werk niet doen in deze wijken. Ze kunnen niet eens bij de verwarming of de ramen die ze moeten vervangen. Als je dat niet aan de voorkant al regelt, kan de hele energietransitie enorme vertraging oplopen door één huishouden dat heel bepalend is. Daardoor kunnen de buren ook niet aangesloten worden. Of denk eens aan het aantal zorgmijders in zo’n wijk, hoeveel geld kost dat wel niet? De huurachterstand in de Gijsingsflats was enorm toen we er begonnen. Die hebben we flink kunnen terugdringen, omdat mensen weer vertrouwen kregen, hulp accepteerden en huur gingen betalen.”

Het verbinden van het fysieke aan het sociale domein vraagt veel tijd, geld en energie, maar is meer dan de moeite waard, zegt De Koning: “Als je de moeite neemt, heb je na dit proces gewoon een andere wijk met buren die elkaar kennen en die zorgen voor elkaar. Er gaat een heel nieuwe wind waaien in zo’n wijk. Fantastisch toch, wat zo’n energietransitie uiteindelijk allemaal kan opleveren?”

Kruisbestuivingen in de City Deal Energieke Wijken

Tijdens het ontwerpatelier ‘Achter de voordeur’ dat de City Deal Energieke Wijken in 2022 organiseerde, deelde Marianne de Koning van De Verbindingskamer haar eerste ervaringen in de Rotterdamse wijk Bospolder-Tussendijken met de City Deal gemeenten. Die waren enthousiast over haar verhaal hoe gemeenten de energietransitie als hefboom kunnen gebruiken om ook het leven van de bewoners te verbeteren.

De belangrijkste les van De Koning: “Als je bewoners een stem geeft in de wijk, kan de verandering groter groeien dan de energietransitie alleen.” Want als er één ding is dat De Koning heeft geleerd van de jaren dat ze in kwetsbare wijken rondloopt, is hoe belangrijk het is dat je ook de bewoners meeneemt: ‘Als je mensen niet vanaf het begin betrekt bij de keuzes die je wil maken en op basis waarvan, dan is het achteraf heel lastig om dat dan nog uitgelegd te krijgen. Dan kan het nog zo’n goed verhaal zijn, maar mensen staan er niet meer voor open. Als je mensen een stem geeft in het proces, dan wordt het iets van jullie samen in plaats van ‘wij plempen iets op jullie flatje’. Dat zorgt voor minder weerstand.”

Bedonderd
Bewoners vanaf het begin af aan meenemen is in Bospolder Tussendijken niet helemaal gelukt. De Verbindingskamer werd pas gebeld toen het plan al was bedacht en de werkzaamheden van start gingen. Dat de energierekening door de energiecrisis uiteindelijk duurder uitviel dan was beloofd, viel niet in goede aarde: “Bewoners snappen ook wel dat de plannen dateren van vóór de energiecrisis, maar sommige bewoners zijn er honderden euro’s per maand op achteruit gegaan. Zij voelen zich -ondanks de succesvolle verduurzaming en sociale aanpak- toch een beetje bedonderd door valse beloftes. Als bewoners vanaf het begin waren meegenomen in het plan denk ik dat er meer begrip was geweest.”

De Koning heeft alle vertrouwen in een betere verbinding tussen bewoner en overheid: “Ik merk dat er bij de ambtenaren die ik spreek heel erg de behoefte en de wil is om de bewoner te begrijpen en zich in de ander te verplaatsen. Ik zie ook dat in de verschillende wijken waar we werken, die nieuwe samenwerking er ook steeds meer komt. Mensen die maar blijven zeggen dat de overheid niet wil en die beweging niet maakt: dat is echt niet meer zo. Ik zie dat ambtenaren zich bewust zijn dat we dit samen moeten doen, omdat het anders ook geen duurzame oplossing wordt. We hebben die bewoners nodig. En ook de bewoners raken steeds meer doordrongen van het feit dat zij die gemeente ook nodig hebben: het heeft geen zin om alleen maar nee te blijven schreeuwen, want we moeten dit samen doen. Het is al lang niet meer alleen maar ‘wij zij’.”

Kruisbestuivingen
Sinds het ontwerpatelier in 2022 is ze met verschillende gemeentes in gesprek geraakt: “Met de gemeente Groningen heb ik verschillende inspiratiesessies gedaan en in Arnhem gaan we binnenkort aan de slag met de multiproblematiek die energiecoaches aantreffen in kwetsbare wijken. Deze kruisbestuivingen tussen gemeentes zijn heel waardevol geweest om elkaar te inspireren.”

Voor de ambtenaren die het lastig vinden om met de bewoner in contact te komen, heeft ze een advies: “Ga de wijk in. En als je het niet in je eentje durft, ga met mensen mee die er al lang zitten en sluit daarbij aan. Dan ga je zien dat die drempel helemaal niet zo hoog is en dat bewoners het alleen maar enorm waarderen. Natuurlijk zijn ze ook boos, maar niet per se op jou. Als ik bewoners uitleg dat ik word ingehuurd door de gemeente, zeggen de meesten: “Oh wauw, wat goed dat ze willen investeren in ons.”

Meer weten? Kijk dan de documentaire Nieuwe aansluitingen uit 2021, over de impact van de energietransitie op de bewoners van de wijk Bospolder-Tussendijken. Gemaakt door Irene Bronsvoort, promovendus en projectleider bij Urban Futures Studio (Universiteit Utrecht).

Contact met De Verbindingskamer? marianne@deverbindingskamer.nl of 06-46342926