Yusuf Celik is wethouder Wonen, Wijken en Integratie in de gemeente Tilburg, een actieve partner binnen de City Deal Energieke Wijken. Als pleitbezorger van een structurele aanpak van de energietransitie in kwetsbare wijken, zet hij zich in voor een rechtvaardige energietransitie: ‘De klimaatopgave kunnen we alleen volbrengen als duurzame oplossingen voor iedereen betaalbaar zijn.’
De gemeente Tilburg is koploper binnen de City Deal als het gaat om de structurele aanpak van de energietransitie in kwetsbare wijken. Waarom is juist een structurele aanpak in deze wijken zo belangrijk?
“Ik zie dat de energietransitie een hele grote factor voor ongelijkheid is in de samenleving. Het is al moeilijk om de energiedoelen te realiseren, maar in kwetsbare wijken ligt dat nog ingewikkelder. De energiecrisis anderhalf jaar geleden deed daar nog een schepje bovenop. Zo’n crisis voelen mensen in dit soort wijken het snelst en het hardst. Als je je energierekening niet kunt betalen, dan kan dat je fundament voor bestaanszekerheid onderuithalen. De crisis bevestigde onze ideeën over de energietransitie: we willen geen pleisters meer plakken zoals we bijvoorbeeld deden met de energietoeslagen, maar werken aan een structurele aanpak. In Tilburg zijn we daarmee al een aantal jaar aan de slag.”
Kunt u een voorbeeld noemen?
“Dubbel Duurzaam is een goed voorbeeld van die structurele aanpak. Binnen de Dubbel Duurzaam-aanpak werkt de gemeente samen met woningcorporaties en maatschappelijke partners aan het duurzaam verbeteren van woningen, de woonomgeving én de sociale situatie. We organiseren dit vanuit ‘nabijheid’: we komen bij bewoners achter de voordeur en zitten letterlijk aan de keukentafel om verduurzaming van de woning te bespreken. Dan komen we ook automatisch in gesprek over de behoeftes, zorgen en wensen van bewoners. Vanuit nabijheid te werk gaan, focust op de relatie met de bewoner in plaats van een vinklijstje afwerken. Mensen prikken daar onmiddellijk doorheen en denken dan: ‘Jij ziet me niet, dit gaat over jouw opdracht.’
In de wijk Wandelbos kreeg Dubbel Duurzaam een extra impuls door de bijdrage die we kregen uit het Volkshuisvestingsfonds van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Daarmee konden we ons ook richten op het verduurzamen van het gespikkeld bezit in de wijk: niet alleen de huurwoningen, maar ook de particuliere, goedkope koopwoningen kunnen we door deze bijdrage meenemen in de duurzaamheidsaanpak van de wijk. In fase 1 zijn we inmiddels een 100-tal goedkope koopwoningen kaan het verduurzamen met middelen uit het Volkshuisvestingsfonds. In Wandelbos laten we zien dat alle bewoners mee kunnen in de energietransitie, ook die in kwetsbare wijken. En dat er ook direct aandacht is voor andere problemen van de bewoners die hun bestaanszekerheid onder druk zetten.”
Grondgebonden gespikkeld bezit maakt de collectieve verduurzamingsopgave complex; hoe vlieg je verduurzaming op de juiste manier aan als het gaat over dit thema?
“Als we ervoor willen zorgen dat niemand achterblijft in de energietransitie, zullen we ook het gespikkeld bezit moeten aanpakken. Ik herken de twee dilemma’s die Nicolaas Veltman, expert Verduurzamen Gespikkeld Bezit, noemt (in een interview dat de City Deal Energieke Wijken eerder met hem had): particuliere woningeigenaren zijn moeilijk te motiveren voor al te drastische verduurzamingsstappen en de samenwerking tussen gemeenten en woningcorporaties hapert vanwege verschillende inzichten, belangen en prioriteiten. Gemeenten moeten tot 2030 1,5 miljoen bestaande woningen verduurzamen, gaan gebiedsgericht te werk en maken hierover prestatieafspraken met de woningcorporaties in het kader van de Nationale Prestatieafspraken. En woningcorporaties staan aan de lat voor een stevige nieuwbouwopgave, moeten daarnaast ook werken aan de verduurzaming van hun woningvoorraad en beide hebben prioriteit. Toch zie ik ook lichtpuntjes: door een goede samenwerking tussen woningcorporaties en hun aannemers zijn de afgelopen tien jaar succesvol grote aantallen bestaande woningen toekomstbestendig gemaakt. Nicolaas zegt niet voor niets: ‘Houd van uw woningcorporaties, maar koester uw aannemers’.”
Wat hebben jullie als koploper aan de samenwerking met de City Deal Energieke Wijken?
“We kunnen in het samenwerkingsverband van de City Deal heel makkelijk aan de voorkant van landelijke subsidieregelingen te komen. De samenwerking helpt ons om snel te kunnen reageren op veranderingen: wat speelt er en hoe kunnen we dit minder sectoraal aanvliegen? Het heeft ons geholpen om een aantal zaken te kunnen versnellen. Zo konden we bijvoorbeeld meteen met het Nationaal Warmtefonds om tafel om te regelen dat er een accountmanager komt, die woningen uit een bepaald gebied op een gelijk wijze behandelt. En de Citydeal heeft er bijvoorbeeld ook toe geleid dat we als gemeente de ISDE-subsidie namens bewoners aan kunnen vragen. Het uitwisselen van ervaringen met andere gemeentes omver de kansen en knelpunten die zij tegenkomen, is ook bijzonder waardevol. Het is altijd leerzaam om te horen hoe andere gemeenten de verduurzaming en bijhorende dilemma’s aanpakken. Daarnaast helpt het ons in het gesprek met het Rijk om gemeenten wat meer ruimte te geven om te mogen experimenteren. En het ondersteunt ons verhaal naar de gemeenteraad: we kunnen nu concreet laten zien dat wij niet de enige zijn die hier mee bezig zijn. ‘Kijk, wij staan hierin dus niet alleen: andere gemeenten uit de City Deal Energieke Wijken zijn hier ook mee bezig.’”
Is het soms lastig om de raad mee te krijgen in de energietransitie?
“Het voorstel om sociale koopwoningen in Wandelbos te verduurzamen met extra geld uit het Volkshuisvestingsfonds heeft de raad wel beziggehouden. In dit project worden honderd woningen verduurzaamd zonder dat de bewoners hieraan mee moeten betalen. Het Rijk legde hier 70% bij (bijna 12 miljoen euro) en de gemeente betaalde ongeveer 30% (rond de 5 miljoen euro). In de discussies over dit voorstel vond een aantal raadsfracties dat we hiermee ‘gratis geld aan het weggeven waren’ en vonden sommige partijen het niet eerlijk voor inwoners in andere wijken met dezelfde problematiek. Er was discussie over de definitie van kwetsbaarheid en hoe je omgaat met ongelijke situaties. Mijn antwoord was dat inwoners in dit deel van de stad extra ondersteund worden, omdat we ons ernstige zorgen maken over dit gebied en of inwoners mee kunnen in de energietransitie. De landelijke regeling van het Volkshuisvestingsfonds is hiervoor specifiek bedoeld en ingericht. Wandelbos is niet voor niets één van de twintig NPLV-gebieden (red.: met het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid wordt de leefbaarheid en veiligheid in twintig kwetsbare stedelijke gebieden aangepakt. Deze gebieden krijgen prioriteit bij onder andere de renovatie van woningen). Verschil moet er zijn: we weten dat we gelijke gevallen gelijk moeten behandelen, maar soms is het ook nodig om ongelijke gevallen ongelijk te behandelen, naar de mate van hun ongelijkheid. In Wandelbos hebben we kunnen laten zien dat we het verschil kunnen maken. Op deze manier krijgen we namelijk bijna alle inwoners mee in de verduurzaming. Het is een goede eerste stap naar een rechtvaardige energietransitie voor alle inwoners van Tilburg.”
Wat verstaat u onder een rechtvaardige energietransitie?
“In onze gemeente laten we niemand achter in de transitie. Dat vinden we niet eerlijk. De energietransitie dreigt nu een steeds groter wordende splijtzwam in de samenleving te worden, en dat hoeft volgens ons helemaal niet. In Tilburg willen we dat al onze inwoners kunnen profiteren van duurzame en comfortabele, goed geïsoleerde huizen en van schone energie. De stijgende energieprijzen motiveren ons om extra in te zetten op bestaanszekerheid en het tegengaan van energiearmoede. Of het nou gaat om de woningen van woningcorporaties, particuliere huurwoningen of goedkope koopwoningen. Daarvoor is een structurele aanpak nodig, en stoppen met pleisters plakken. Tilburg is zo sterk als haar zwakste schakel. ‘Wie rood staat, kan niet groen doen’, wordt wel eens gezegd. De klimaatopgave kunnen we alleen volbrengen als duurzame oplossingen voor iedereen betaalbaar zijn. Hopelijk hebben we met de City Deal een olievlek gecreëerd die zich verder uit kan breiden over Tilburg en over heel Nederland.”